‘Mijn vader vindt het een rotfilm, maar wel een goede film’

Wilden jouw broer en vader gelijk meewerken aan de film?
Huibert van Wijk: ‘Mijn broer gaf een volmondig “ja”. Tim had al heel lang het gevoel dat zijn pijn over de adoptie niet gehoord werd. Zowel binnen ons gezin als in de samenleving. De problemen die tijdens Tims puberteit ontstonden, werden vooral op hem als individu afgeschoven: “Het is een moeilijk kind”, zeiden mensen uit zijn omgeving. Dat speelde denk ik binnen veel adoptiegezinnen. Pas later zijn mensen gaan inzien dat de oorzaak daarvan misschien systemisch is, in plaats van individueel. Dat ik Tims verhaal wilde vastleggen was voor hem een mooie gelegenheid om zijn kant van het verhaal te vertellen.’

En je vader?
‘Voor hem was het iets spannender. In de periode dat het project van start ging, verscheen het kritische onderzoeksrapport over interlandelijke adoptie van de commissie-Jouwstra. Er waren in de media toen al meer kritische geluiden over adoptie. Het moest niet zo zijn dat mijn vader door deze documentaire alle schuld van de Nederlandse adoptieproblematiek in zijn schoenen geschoven kreeg. Ik verzekerde hem dat ik zowel Tims verdriet als zijn verdriet zag.’

Waar komt dat verdriet vandaan?
‘Als je niet bij je biologische moeder kunt opgroeien, zoals bij Tim, leidt dat volgens mij tot een levenslang trauma. Maar bij mijn vader heerst ook verdriet. Hij heeft al z’n liefde aan zijn zoon gegeven, maar die wilde op een gegeven moment niet meer met ‘m praten.

De adoptieouder verwacht misschien een soort dankbaarheid voor de ‘opoffering’ van het adopteren. Tegelijkertijd is dankbaarheid iets wat groeit en niet iets wat je kunt afdwingen. Er heerste, denk ik, naïviteit rond interlandelijke adoptie in de jaren zeventig. Het werd vooral gezien als idealistische liefdadigheid, zonder voldoende stil te staan bij de mogelijk negatieve gevolgen. Tim is als baby niets gevraagd, hij wilde helemaal niet in deze situatie zitten.’

Jij maakt zelf ook onderdeel uit van dit gezin. Heb je overwogen om jezelf ook als personage in de film te plaatsen?
‘Zeker, het is natuurlijk ook een soort modefenomeen om jezelf bij een persoonlijk verhaal in de film te plaatsen. Ik heb er lang over gepiekerd. De hele situatie is voor mij ook ingewikkeld, want ik zit in een soort loyaliteitsconflict binnen ons gezin. Maar ik vond het ongepast om mijn verhaal op hetzelfde niveau te plaatsen als het verdriet van mijn broer en vader. Het voelde als niet belangrijk genoeg en het was ook al een uitdaging om recht te doen aan die twee verhalen in 55 minuten. Ik hoop dat je mijn positie tussen de regels van de film door alsnog een beetje meekrijgt.’

In de film komen Tim en jouw vader samen in een therapievorm waarbij ze een familieopstelling met paspoppen maken. Waarom koos je voor die vorm?
‘Het was een manier op hun binnenwereld én een familieconstructie te visualiseren, maar ook een manier om beiden in één ruimte te krijgen. De familieopstelling is een vorm van relatietherapie waarbij mijn vader en broer via een therapeut met elkaar communiceren. Ik wilde hen een neutrale plek geven waar ze als twee gelijkwaardige volwassenen naar elkaar konden luisteren.’

Hoe gaat het nu tussen jouw vader en broer?
‘Voorzichtig positief, zou ik zeggen. Die spanning tussen hen haal je niet met één film uit de lucht. We hebben de film samen gekeken en dat was fijn. Ik zag dat de film mijn vader en Tim ontroerde. Tijdens het kijken zochten ze even contact bij elkaar. Ze hebben een scène lang hand in hand zitten kijken. Daarna zijn we met z’n allen uit eten geweest. Het zijn allemaal heel kleine dingen, maar binnen een relatieherstel zijn dat wel belangrijke eerste stappen. Ik denk dat het maken van de film hun relatie in ieder geval niet slecht heeft gedaan.’

Wat vinden zij van de documentaire?
‘Mijn broer zei: “Het is kunst met een grote K”. Daar bedoelt hij mee dat hij het wel mooi vindt. En hij vindt deze film een stuk volwassener dan Echo. Mijn vader zei: “Ik vind het een ontzettende rotfilm, maar ik geloof dat ik wel zie dat het een goede film is.” Het is als vader natuurlijk leuker een verhaal te zien over wat voor fantastische ouder je bent geweest. Voor Tim zit er natuurlijk ook veel pijn in, maar het is voor hem tegelijkertijd ook een soort monument. Voor mijn vader geldt dat denk ik wat minder.’

Je zegt in jouw vorige documentaire Echo dat je het gevoel hebt dat je ‘de pijn van je familieleden moet fixen'. Was dat ook het doel van Kind van de tijd?
‘Ja, dat is wel een beetje mijn instinct. In Echo maak ik de vergelijking met een gezin dat een hondje neemt om de boel bij elkaar te houden. Ik ben wel een beetje dat hondje. Ik zag veel verdriet en onbegrip bij twee gezinsleden om wie ik veel geef. Ik ben me er altijd bewust van geweest dat ik dat niet voor hen kan oplossen. Als ze toe zijn aan heling, moeten ze zelf toenadering zoeken. Maar ik voelde wel dat ik daarbij misschien kon helpen door een deur open te zetten.’

Is een documentaire maken voor jou hét middel om die deur te openen?
‘Ik denk dat als ik had gezegd: “Pap, Tim, ik heb een familietherapeut geboekt voor jullie en daar gaan jullie samen heen”, dat ze niet waren gegaan. Voor een camera je verhaal doen is natuurlijk spannend, maar wetend dat er publiek naar gaat kijken wordt het óók iets voor een soort ‘groter goed’. Dat maakt ook kracht en moed los die er anders denk ik niet zijn. Ik hoop dat Kind van de tijd door middel van een persoonlijk verhaal een universele boodschap uitdraagt.

Voor mij raakt dit verhaal bijvoorbeeld ook aan veel postkoloniale thema’s. Voordat er gepraat kan worden, is erkenning van de geleden pijn nodig. Er is nu een interlandelijke adoptiestop, maar daar hebben de adoptiekinderen die er nu zijn, zoals Tim, feitelijk niets meer aan. Er zou eigenlijk veel meer psychische zorgverlening moeten zijn voor geadopteerden. Ik hoop dat de film daarover een debat oproept, maar ook laat zien dat er in een conflict niet één absolute waarheid is. Heling kan alleen plaatsvinden als je het perspectief van de ander als net zo waar kan zien als dat van jezelf.’