‘Felix de Rooy was voor mij dé verbeelding van het kunstenaar zijn'

Voor de Curaçaose filmmaker Hester Jonkhout was Felix de Rooy een vast gegeven in haar leven, en niet alleen omdat haar grootouders bevriend waren met zijn vader.

Jonkhout: ‘Hij hoorde gewoon bij de kunstscene van Curaçao en was daar ook al heel excentriek. Zijn manier van kleden, manier van praten en uitgesproken activisme maakte op mij veel indruk toen ik jong was. Voor mij was Felix dé verbeelding van het kunstenaar zijn.’

Dat Jonkhout zelf de documentaire over De Rooy zou maken, was niet evident. Het was de kunstenaar zelf die de suggestie deed. Jonkhout: ‘Ik vond het idee heel spannend en intimiderend. Felix stond op een voetstuk voor mij. Hij is ouder, heeft een stuk meer ervaring dan ik en hij is een uitgesproken persoonlijkheid. Daarnaast is hij zelf ook regisseur en hij laat zich niet makkelijk regisseren.’

Ondanks de twijfel ging Jonkhout al snel de uitdaging aan. Ze ging in gesprek met De Rooy over zijn leven, want ondanks dat ze hem kende viel er nog veel te ontdekken. ‘Ik was heel nieuwsgierig naar hoe het kan dat hij deed wat hij deed. Dat hij zonder zich te schamen de kunst maakte die hij wilde maken. Zijn werk is bijvoorbeeld heel expliciet seksueel en homo-erotisch, ook al in een tijd dat dat niet gebruikelijk was. Daarnaast kan hij mensen er behoorlijk van langs geven, ook verbaal. Zelf ben ik helemaal niet zo, dus ik vind dat interessant.’

Dat expliciete betekende niet dat Jonkhout meteen alles te weten kwam: ‘Felix vertelt veel en zit vol verhalen, maar hij houdt wel de controle over wát hij zegt. Hij is verbaal over grote onderwerpen, maar niet zozeer over wat in zijn hart ligt. Dat komt eerder naar buiten via zijn kunstwerken.’

Toen de regisseur begon aan Nomade in Niemandsland was dat, in eerste instantie, zonder fondsen, producenten en omroep. Het opstarten van het project gebeurde in haar eigen tijd. De regisseur: ‘Als ik pas was begonnen op het moment dat ik een go van een omroep en een producent had gehad, dan was deze film er waarschijnlijk niet geweest.’

Jonkhout: ‘Ik had sterk het gevoel dat ik pas echt zou ontdekken wat Felix dreef als ik hem volgde terwijl hij aan het werk was. Dus begon ik zelf met draaien toen hij op Curaçao was voor verschillende projecten.' Op die manier legde de regisseur veel belangrijke momenten van De Rooy vast: de première van de lange speelfilm Buladó (2020, regie: Eché Janga), het maken van een theatervoorstelling op Curaçao en de totstandkoming van de overzichtstentoonstelling in het Stedelijk Museum Amsterdam, maar ook het herseninfarct dat hem in de periode van het draaien van de documentaire trof.

Laatstgenoemde was volgens Jonkhout een lastige periode, want ook hier bleek weer dat De Rooy zich niet graag van zijn kwetsbare kant laat zien. Jonkhout: ‘Felix en ik waren beide Curaçao toen het gebeurde, dus ik had zo met mijn camera naar hem toe kunnen gaan terwijl hij ziek en herstellende was. Hij laat dat soort privémomenten echter niet graag laat zien. Dat was voor mij wel een dillema. Natuurlijk respecteer ik zijn wens, maar tegelijkertijd dacht ik als filmmaker: dit is de realiteit, dit moet óók in de documentaire. De beelden van Felix in Amsterdam, waarop je ziet dat hij herstellende is, namen we pas een jaar na het infarct op. Zo kon het alsnog een plek krijgen in de film.’

‘Felix lééft met kunst en in dialoog met kunst,’ zegt zijn goede vriend Glenn Helberg in de documentaire. Zo heeft De Rooy in zijn Amsterdamse bovenwoning talloze kunstwerken en bijzondere objecten verzameld. Deze objecten, veelal afkomstig uit de zwarte geschiedenis, kunst en cultuur, maken van zijn huis bijna een museum. Hoe breng je dit allemaal in beeld?

Jonkhout: ‘Ik hou er niet zo van om statische voorwerpen in beeld te brengen, ik film veel liever mensen in beweging.’ Het was dus even zoeken voor de regisseur hoe ze De Rooys minimuseum tot zijn recht moest laten komen op beeld: ‘Er is heel veel te zien en verstopt in zijn huis. Elk voorwerp van Felix’ is een wereld op zich. Uiteindelijk koos ik ervoor alles recht toe recht aan te filmen, zodat je rustig kunt kijken naar wat er te zien is.’

‘Ik heb behoefte aan rust. Het hele gedoe wat ik heb opgebouwd, moet worden afgebouwd om me weer vrij te voelen,’ zegt De Rooy zelf over zijn verzamelingen. Precies de reden waarom Jonkhout een grote rol toebedeelde in de film aan al die objecten: ‘Je kúnt al die spullen niet uit de film laten. Die verzamelingen en het gegeven dat hij die langzaam moet ontmantelen, is onderdeel van Felix’ verhaal.’

Niet alleen De Rooys verzamelingen, maar ook zijn leven en werk weerspiegelen een scherp inzicht in maatschappelijke en culturele veranderingen.

Zo zegt Charl Landvreugd, Hoofd Onderzoek & Curatorial Practice bij het Stedelijk Museum Amsterdam en samensteller van de tentoonstelling van De Rooy, hierover: ‘Al die onderwerpen waar Felix het vroeger over had, zijn in de afgelopen dertig jaar belangrijk geworden. Het zijn onderwerpen waar we over praten en op straat over protesteren.’

Ook Jonkhout ziet dit: ‘Hij heeft gewoon hele goede voelsprieten voor wat er speelt. Je ziet ook de invloed van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging, waar bij hem thuis veel over werd gesproken. Ze waren in zijn gezin heel erg bewust van dat soort maatschappelijke omwentelingen. Ook het belang van de eigen identiteit van de Curaçaoënaars heeft hij met de paplepel ingegoten gekregen. Dat activisme en het onderzoeken wie je bent en daar uiting aan geven, dat is een rode draad in zijn werk en leven.’

Jonkhout vindt het dan ook belangrijk dat zoveel mogelijk mensen het werk van Felix de Rooy leren kennen: ‘Hij verdient een vaste plek in de kunstcanon van het koninkrijk, omdat zijn werk de gedeelde geschiedenis en identiteit tussen Nederland en zijn voormalige koloniën weerspiegelt. Bovendien benadrukt zijn werk de diversiteit in seksuele identiteit. Felix inspireert door te laten zien dat er ruimte kan zijn voor al deze verschillende stemmen en biedt handvatten in een zoektocht naar identiteit.’