Waarom onze vriendschappen veranderen, verdwijnen of weer opbloeien

Wat viel je op aan de documentaire ‘Anne (32) zoekt vrienden’?
Beate Völker: ‘Ik dacht direct: dit is een goed voorbeeld van wat er met veel vriendschappen gebeurt in de levensfase van dertigers. Het is een fase waarin mensen een nieuwe baan krijgen, gaan verhuizen of kinderen krijgen. Vaak zijn deze overgangen van levensfases breekpunten, omdat ze invloed hebben op hoe je met je bestaande vriendschappen omgaat. Andere breekpunten kunnen bijvoorbeeld een scheiding of nieuwe partner zijn.’

Hoe gaan de meeste mensen om met vriendschappen?
‘Mensen kijken over het algemeen erg statisch naar vriendschappen. We benoemen heel standvastig: ‘Dit zijn mijn beste vrienden’, net zo zeker als dat we iemand ‘onze partner’ of ‘ons kind’ noemen. Echter, vriendschapsnetwerken zijn veel dynamischer, een beetje fluïde. Als jij bijvoorbeeld een nieuwe hobby ontdekt en daar helemaal induikt, kan het zo zijn dat je met een aantal contacten met dezelfde interesse nauwer optrekt waardoor dat opeens belangrijke mensen voor je worden. Zo verschuift dat vriendennetwerk constant en dat hoeft helemaal niet erg te zijn.’

Anne vindt het wel erg dat haar vrienden ‘op’ zijn en dat ze vrienden is kwijtgeraakt.
‘Ik vind het heel leuk dat Anne voor deze documentaire heeft bedacht om haar oude vrienden te bellen met de vraag: ‘Waarom zijn wij geen vrienden meer?’ Daar schiet ze eigenlijk niets mee op, want het is een pijnlijke vraag en de antwoorden zijn vaak onduidelijk. Mensen reageren meestal: ‘We kwamen elkaar niet meer tegen.’ Door zo’n gesprek realiseer je je dat je elkaar bent kwijtgeraakt én dat je eigenlijk ook prima zonder die vriendschap kon. Natuurlijk kan je rouwen als je heel dierbare vrienden kwijtraakt, maar in veel gevallen kun je best zonder dat vriendenclubje van vroeger.’

Hoe zorg je dat vriendschappen, ook bij de start van een nieuwe levensfase, standhouden?
‘Stel dat een goede vriendin zwanger wordt en jij niet, dan kan je ervan uitgaan dat jullie vriendschap gaat veranderen. Een avondje doorzakken of spontaan afspreken zit er niet meer in. Daar moet je alert op zijn en dan actief een alternatieve activiteit inplannen. De meeste mensen anticiperen daar niet op met het gevolg dat de relatie verwatert. En ineens realiseer je je: we zijn elkaar verloren.’

En een verloren vriend terugkrijgen?
‘Je kan verdwenen vriendschappen zeker weer terughalen. Er was een reden waarom je in eerste instantie bevriend raakte, misschien is die er nog steeds. Ga dat onderzoeken. In de film nodigt Anne haar vrienden van vroeger uit voor haar verjaardag. Dat is het beste wat je kan doen. Geef een feestje, nodig iedereen uit en kijk wie er komt, in plaats van je afvragen waardoor je je vrienden bent kwijtgeraakt.’

Hoe komt het dat we vriendschap minder zwaar waarderen dan liefdesrelaties?
‘Dat zit diepgeworteld in ons maatschappelijke normenstelsel. Rondom de liefde en het huwelijk zijn veel maatschappelijke instituties gebouwd. We zien het gezin niet voor niets als ‘hoeksteen van de samenleving’. Het huwelijk zit verbonden aan een contract, als het eindigt, ontbind je het contract. Bij vriendschappen staat er niets op papier. Wat iemand als vriendschap definieert, verschilt per persoon. Het kan zijn dat iemand jou als een beste vriend ziet, terwijl jij die persoon niet zo ziet.'

'Dat vond ik trouwens ook grappig gedaan in de film. Anne vraagt aan haar contacten: ‘Zijn wij vrienden?’ Dan moet je je afvragen: wat betekent het dan als iemand ‘nee’ zegt, maar ook: wat als iemand ‘ja’ zegt? Wordt vervolgens verwacht dat jij drie keer per week met iemand afspreekt? Je weet eigenlijk niet wat je aangaat, omdat wat iemand van een vriendschap verwacht per persoon verschillend is.’

Bestaat er een definitie van vriendschap?
‘Er zijn een heleboel definities, zelfs de oude Griekse filosofen dachten hier al over na. Zo zijn er volgens Aristoteles drie belangrijke dimensies binnen vriendschap:

Allereerst moet je lol hebben. Samen lachen en genieten van elkaars aanwezigheid. Je hoeft niet per se met een doel bij elkaar te zijn.

De tweede dimensie is dat vriendschap nuttig is. Vrienden helpen elkaar bijvoorbeeld met verhuizen, geven tips of helpen elkaar aan een nieuwe baan.

De derde dimensie is dat vrienden het beste in elkaar naar boven brengen. Je wil dat het goed gaat met je vrienden, je vertrouwt elkaar. In de documentaire zitten twee dames waarvan de een voor hun circusact messen werpt richting de ander. Dan geef je je wel heel letterlijk over aan iemand.’

Wat betekenen vriendschappen voor sociale cohesie in de maatschappij?
‘Vriendschappen zijn de lijntjes die je verbinden met een groter geheel, als ramen naar andere werelden. Een vriend die emigreert naar Australië, verbindt jou met die kant van de wereld. Vrienden die je niet dagelijks ziet, merken wellicht dingen op bij jou die anderen niet zien. Bijvoorbeeld dat je slecht slaapt of meer bent gaan roken. Het zijn individuen die een frisse blik bieden op jouw bestaan.’

‘Het is interessant en waardevol als je in vriendschappen de diversiteit opzoekt. Dat verbindt je met anderen buiten je bubbel en zorgt voor solidariteit. Je kunt als dertiger veel leren van iemand die tachtig is. Het is natuurlijk heel comfortabel om bevriend te zijn met iemand die op jou lijkt en daar is ook niets mis mee. Zo’n vriendschap is als een warm bad of een lekker stuk taart. Maar elke dag een stuk taart, dat is ook niet goed.’