‘All the Beauty and the Bloodshed’: confronterend portret van kunstenaar Nan Goldin

‘Say it loud, say it clear: the Sackler name is not welcome here!’, roept een koor van enkele honderden mensen in de iconische ronde ontvangstzaal van het Guggenheim Museum in New York. Vanaf de balkons fladderen bankbiljetten naar beneden. Op de grond liggen oranje medicijnbuisjes. En mensen.

Het is een glorieuze scène uit de documentaire All the Beauty and the Bloodshed, waarin de kijker een protest van actiegroep Prescriptive Addiction Intervention Now (P.A.I.N.) bijwoont. Die groep zet grote kunsttempels onder druk om financiële giften van de Amerikaanse familie Sackler te weigeren. De Sacklers, eigenaren van het farmaceutische bedrijf Purdue Pharma, verdienden miljarden dollars aan de verkoop van de verslavende pijnstiller OxyContin.

Oprichter en 'gezicht' van P.A.I.N. is de gevierde fotograaf en activist Nan Goldin (1953). Zij houdt de Sacklers verantwoordelijk voor de opioïdencrisis in de Verenigde Staten, die daar naar schatting zo’n vijftigduizend levens kostte. Ook de kunstenaar zelf raakte verslaafd na een operatie aan haar pols in 2014.

Laura Poitras (1964), bekend van prijswinnende documentaires als Citizenfour (2014) en My Country, My Country (2006), verweeft in deze confronterende film het activisme van Goldin met haar bijzondere levensverhaal.

Nan Goldin is een grote naam in de hedendaagse kunstgeschiedenis. In de jaren zeventig en tachtig maakte ze furore met haar rauwe en intieme foto’s van de New Yorkse underground subculturen waarin ze zich bewoog. Wereldberoemd is haar baanbrekende fotoserie The Ballad of Sexual Dependency (1981-2022), waarin ze snapshots van haar vrienden en zichzelf verwerkte en deze als slideshows met muziek presenteerde. De foto’s vormen samen een wereld van verleiding en destructie en van vreugde en verdriet. Goldin droeg het gelijknamige fotoboek uit 1986 op aan haar oudere zus Barbara, die een einde aan haar leven maakte toen Goldin elf jaar oud was.

Haar oeuvre, alsook de plaats en tijd waarin ze werkte, kenmerkt zich door seks, drugs en vrijheid, maar ook door aids, verslaving en (huiselijk) geweld. Het Stedelijk Museum Amsterdam organiseerde eind 2023 een groot retrospectief van haar werk.

In 2017 richt Goldin P.A.I.N. op, in eerste instantie om via social media bewustwording te creëren over de rol van de steenrijke Sackler-familie in de vernietigende opioïdencrisis. De groep organiseert in de daaropvolgende jaren meerdere fysieke protesten, waarbij ze onder meer met de herkenbare oranje medicijndoosjes strooien en ‘die-ins’ houden, waarbij grote groepen mensen op de grond gaan liggen en doen alsof ze dood zijn.

Die theatrale protestacties vinden plaats in kunstinstellingen die flinke hoeveelheden geld ontvingen van de Sacklers, zoals het Guggenheim, maar ook het Metropolitan Museum in New York en het Louvre in Parijs. In ruil voor die gulle giften vroegen de Sacklers om grote plakkaten met hun familienaam op de museumdeuren en -wanden. Critici betichten de familie van artwashing, oftewel: middels filantropie hun betwistbare reputatie zuiveren.

In eerste instantie kwam Poitras alleen aan boord om Goldin te helpen met het documenteren van haar protestacties met P.A.I.N., maar langzamerhand breidde het project zich uit tot een portret van een kunstenaar die haar hele leven lang tegen onderdrukking vocht.

Net als Poitras’ voorgaande werk is All the Beauty and the Bloodshed politiek beladen, maar daarnaast ook een intieme vertelling over een bijzondere kunstenaar. Poitras zoomt in op Goldins familiegeschiedenis, activisme, verslavingen, vriendschappen, geliefdes en werk. Telkens keren twee thema’s terug: de strijd tegen institutionele macht en het vinden van schoonheid aan de rafelranden van de samenleving.

Poitras en Goldin besloten de documentaire van tevoren niet groots aan te kondigen. Tijdens het filmen werd namelijk al snel duidelijk dat Goldin, en ten minste één ander P.A.I.N.-lid, gevolgd en in de gaten werden gehouden door afgezanten van de Sackler-familie vanwege hun campagnes tegen Purdue Pharma. Patrick Radden Keefe, mede-activist en auteur van de bestseller Empire of Pain, kreeg daarnaast op wekelijkse basis juridische dreigbrieven van de farmaceutische gigant.

Hoewel Poitras meent hierbij gespaard te zijn gebleven, zijn dit soort spionage- en intimidatiepraktijken haar niet vreemd. Al sinds My Country, My Country (2006), haar documentaire over de nasleep van de oorlog in Irak, houden de CIA en de NSA haar in de gaten. Na Citizenfour nam de controle alleen maar toe; ook de FBI zou regelmatig opduiken bij screenings van haar films.

Mede door de acties van P.A.I.N. werd Purdue Pharma in 2020 failliet verklaard, maar de Sacklers wisten kort daarna voor 6 miljard dollar een faillissementsdeal te sluiten met meerdere Amerikaanse staten, die hen moest beschermen tegen nieuwe opiaten-gerelateerde aanklachten. Een klap in het gezicht voor veel nabestaanden van OxyContin-slachtoffers, die vonden dat de straf voor de Sacklers zo teniet wordt gedaan. 

Toch zette een federale rechter in New York  een jaar later een streep door die ‘immuniteitsschikking’. Na een verloren hoger beroep bij het Amerikaanse hooggerechtshof is de deal sinds juni 2024 volledig van de baan.

Het Metropolitan Museum, Louvre, V&A en het Guggenheim hebben de naam ‘Sackler’ inmiddels van hun muren gehaald. Daarmee laat All the Beauty and the Bloodshed zien dat kunst niet alleen een middel is om maatschappelijke crisissen en hervormingen invoelbaar te maken, maar met het juiste recept ook verandering teweeg kan brengen.