'Deze film over Alzheimer gaat niet over wat je vergeet, maar over wat je je blijft herinneren’

In de documentaire zien we hoe Paulina haar man Augusto er dag in dag uit aan herinnert wie hij is, wie zij is, waar ze zijn en wat voor dag het is. Ze lachen samen. Paulina verzorgt hem fysiek en mentaal.

Ze laat hem fietsen, ook al kan hij elk moment omvallen. Ze laat hem huilen bij beelden van een vriend die werd gedood tijdens de Chileense dictatuur. Er is troost, er is liefde en hij voelt zich veilig.

Paulina Urrutia, in Chili bekend als actrice en als voormalig minister van Cultuur, neemt Augusto mee naar de repetities van haar theatergezelschap. Soms zit hij in de zaal, soms midden op het podium, waarbij de acteurs om hem heen bewegen. Hij hoort er helemaal bij.

Maite Alberdi: ‘Ik ontmoette dit liefdevolle stel toen ik lesgaf aan de universiteit waar Paulina ook werkte. Ik zag dat ze hem meenam naar haar werk. Een jaar eerder maakte Augusto in een tijdschrift bekend dat hij Alzheimer had. Dus dat wist ik. En ik zag dat al haar collega’s haar hielpen om voor hem te zorgen. Voor mij was het bijzonder om iemand met Alzheimer te zien die niet geïsoleerd was geraakt. Paulina zou hem nooit naar een instelling brengen. Ik vind haar omgang met dementie een voorbeeld voor ons allemaal.’

'Vanaf dat eerste moment dat ik hen zag. Ik heb meteen gevraagd of ik het verhaal van hun liefde mocht filmen. Het kostte me een jaar om ze ervan te overtuigen mee te doen. Paulina wilde het niet en dat begreep ik, aangezien ze een publiek figuur is. Maar Augusto was heel duidelijk, hij wilde het wel. Hij zei: “Ik heb zoveel mensen geïnterviewd in mijn leven. Zoveel mensen openden hun deuren en lieten me binnen. Ze lieten me hun pijn en hun kwetsbaarheid zien. Waarom zou ik dan mijn eigen kwetsbaarheid niet tonen?” Dat was het moment waarop Paulina besloot toch mee te werken. Mij raakte dit ook. Zijn hele leven had hij voor de camera gestaan en nu koos hij er heel bewust voor dit te blijven doen, ondanks zijn situatie.’

‘Ik wist dat Augusto altijd bezig was geweest met het vastleggen van herinneringen. Ik was me bewust hoe paradoxaal het was, dat juist deze man zijn geheugen verloor. Pas later bekeek ik archiefmateriaal en las ik zijn boek. Toen ontdekte ik dat hij ervoor gestreden heeft dat mensen de geschiedenis van Chili niet zouden vergeten.’

‘Aan het einde van de jaren ‘80 was Góngora nog jong. Toen zei hij: “Wij, Chilenen, hebben jarenlang geleden. Voor ons collectief geheugen is het niet belangrijk om alle feiten en informatie boven tafel te krijgen. Maar onze emoties, die moeten we ons blijven herinneren. Die hebben we nodig om onze rouw te verwerken.”’

‘Een bijzondere uitspraak, die later ook op hemzelf van toepassing werd. Door zijn Alzheimer herinnerde hij zich steeds minder feiten, maar de emoties bleven hem wel bij. Hij herinnerde zich zijn liefde en zijn pijn. In de film huilt Augusto als hij beelden terugziet over de moord op zijn vriend, die gedood werd tijdens de dictatuur. Hij herinnerde zich dit verlies en de pijn tot het einde van zijn leven.’

‘Voor mij is dat waar The Eternal Memory over gaat. De film gaat niet over wat je vergeet. Hij gaat over wat je je herinnert en wat tot het einde toe voelbaar blijft, in je lichaam blijft. Je ziet dat de emoties blijven. Dat is wat ik bedoel met ‘de eeuwige herinnering’.’

‘Augusto zei op een gegeven moment iets als: “Dit ben ik niet meer.” Dat was mijn laatste opnamedag. Voor het eerst leek hij te voelen dat hij zijn identiteit verloor. En ik wilde geen man filmen die denkt dat hij er niet is. Voor mij was dat in zekere zin het perfecte einde voor de opnames en voor de film.’

‘Nee, want toen we klaar waren was zijn toestand erg verslechterd. We hadden het gevoel dat hij niet meer naar de film kon kijken zoals wij dat deden, we dachten dat het pijnlijk kon zijn. Hij wist wel dat de film af was en op festivals draaide.’

‘Ik heb eerst vijf jaar lang alleen maar gefilmd. Ik was van plan een documentaire te maken over de situatie van Augusto en Paulina in het heden. Pas aan het einde van het maakproces bekeek ik archiefmateriaal van Augusto’s werk. Hoe hij daarin sprak over de pijnlijke herinneringen van het land was zo sterk van toepassing op zijn eigen situatie aan het eind van zijn leven, dat ik daar niet omheen kon.’

‘Bovendien was 2023 een jubileumjaar voor Chili. Het was precies vijftig jaar geleden dat de staatsgreep in Chili plaats vond, dat militairen de regering van Salvador Allende overnamen. Het was belangrijk daarbij stil te staan, want voor het eerst waren er geluiden van ontkenning te horen. Er zijn tegenwoordig mensen die zeggen dat mensenrechtenschendingen niet voorkwamen. Ik had niet gedacht dat ik dat ooit mee zou maken. En deze film vertelt ons eigenlijk: je kan informatie kwijtraken of manipuleren of vergeten, maar de pijn zal er altijd zijn. De pijn van een land kan je niet wissen.’

‘Wij als filmmakers hebben de taak om de emoties van een land vast te leggen. Dat is de manier waarop wij de geschiedenis moeten doorgeven aan nieuwe generaties. Dat is wat blijvend is. Historische informatie betekent niks voor nieuwe generaties, als je niet ook de pijn en emoties die daarbij hoorden laat zien.’