We zeggen bij een filmstunt toch ook niet ‘doe maar gewoon’. Waarom bij seksscènes dan wel?

In de documentaire Mag ik je aanraken? onderzoekt regisseur Tamar van den Dop samen met acteurs hoe de verbeelding van intimiteit in films de afgelopen jaren tot stand kwam. Wanneer ging het goed, wat ging er mis en hoe kijken we met de kennis van nu hierop terug? Hoort ongemak er gewoon bij, of hebben we onszelf dat wijsgemaakt? En wat is de toegevoegde waarde van een zogenaamde intimiteitscoördinator in dit verhaal?

Want er gaat nogal eens wat mis. In de filmwereld, zoals Van den Dop laat zien, maar ook in de mediawereld als geheel. Frederieke Leeflang, voorzitter van de NPO, opende daarom de 2Doc.nl-avond en benadrukte het belang van het bespreekbaar maken van grensoverschrijdend gedrag in de media- en filmwereld. Leeflang hamerde op het belang van films als Mag ik je aanraken? en gesprekken over grensoverschijdend gedrag om verandering in te zetten.

In de documentaire wordt de aanwezigheid van de intimiteitscoördinator genoemd als een belangrijk toevoeging bij het creëren van veiligheid op de set. Het is een relatief nieuw fenomeen op de filmset. HBO, Netflix en de BBC werken er al enkele jaren mee, maar in Nederland komt de functie pas net om de hoek kijken. In Mag ik je aanraken? is te zien dat verschillende generaties Nederlandse acteurs totaal verschillend reageren op diens intrede; de jonge acteurs en actrices zijn dolblij met zo’n extra safety net, terwijl de acteurs als Jeroen Krabbé en Peter Faber het wat minachtend afwimpelen. Nergens voor nodig, vinden zij.

In de film wordt wel over, maar niet met deze coördinatoren gesproken, dus ging documentairemaker en DocTalks-presentator Elena Lindemans na afloop de diepte in met intimiteitscoördinator Markoesa Hamer, die vertelde hoe zij intimiteit op filmsets in goede banen leidt. 

Bij Hamer, die zelf al jaren als actrice werkt, heerste al langere tijd een ongenoegen over het gebrek aan communicatie bij het filmen van intieme scènes. ‘Ik vond dat de communicatie rondom intieme scènes erg matig was – soms zelfs geheel afwezig. Veel regisseurs zeiden vaak: ‘’doe maar gewoon iets’’. Meer aanwijzingen kreeg je niet. Onderling deelde men het wel een en ander uit, maar er werd nooit echt goed over gesproken.’

Het idee van een intimiteitscoördinator kwam overwaaien uit het buitenland. ‘Ik las net na #metoo over de serie Sex Education, waar allemaal jonge, vaak onervaren mensen in spelen. In de serie zitten een hele hoop intieme scénes en Netflix had voor de opnames een intimiteitscoördinator ingeschakeld: de Britse Ita O’Brien. Toen ik me in haar verdiepte, ontdekte ik allerlei artikelen waarin ze sprak over uitgebreide voorbereidingen en afspraken bij het draaien van seksscènes. Ik dacht: wat een topvrouw! Ik heb contact met haar opgenomen en een webinar georganiseerd voor acteursbelangenvereniging ACT. Daar is een groep uit voortgekomen die dit in Nederland op de kaart wilde zetten. Momenteel zijn er hier zeven mensen actief als intimiteitscoördinator.’

Hoe ziet het werk van een intimiteitscoördinator eruit in de praktijk? Hamer: ‘We zijn vaak al bij de voorbereidingen aanwezig en vragen dan naar de visie van de regisseur. Wat verstaat deze onder een ‘’vrijpartij’’? Wanneer is deze ‘’onstuimig’’? Hoe lang duurt de scène? En wat is er precies op beeld te zien? Als we dat besproken hebben, schrijven we alle stappen en handelingen uit zo’n scène uit. Deze repeteren we met kleding, het liefst in het bijzijn van een camerapersoon zodat je meteen kan zien hoe het in beeld komt. Vervolgens ben ik er ook aanwezig op de set zodat ik alles kan monitoren en kijken of alles verloopt zoals het is afgesproken.’

En als dat niet het geval is? ‘Dan tik ik de regisseur op de schouder, pauzeren we de opnames en nemen we de afspraken opnieuw door.’

Toch kun je je afvragen of we in Nederland wel zo’n intimiteitscoördinator nodig hebben. Want komen al die #metoo-verhalen niet voornamelijk van over de grens? En geldt in de Nederlandse filmindustrie niet de (clichématige) overtuiging dat we hier allemaal geen problemen hebben met naakt? Hamer: ‘Ik dacht zelf ook dat die doofpot in Nederland helemaal niet bestond, maar die is er wel degelijk. Tijdens mijn werk krijg ik aan de lopende band verhalen over onprettige situaties op filmsets te horen. Soms huilen mensen plots tijdens een repetitie of bodycheck. Dan vragen ze: waar was je vijftien jaar geleden?’

Desalniettemin denkt Hamer dat die doofpot ‘heel erg dicht’ gaat blijven. ‘Er zijn veel mensen die het misschien wel aan zou willen kaarten, maar tegelijkertijd ook door willen met hun werk en leven. Bovendien weten we nog helemaal niet zo goed wat we met dat soort meldingen moeten. Wij kunnen als intimiteitscoördinatoren dat soort diepe wonden ook niet meer helen, maar zien het wel als onze taak om te zorgen dat er geen nieuwe bijkomen.’

‘De filmindustrie ziet duidelijk de meerwaarde van onze functie en verwelkomt ons echt. We krijgen veel positieve feedback. Van tevoren wordt er nog wel eens gemord, maar achteraf zijn zelfs de grootste tegenstribbelaars heel dankbaar.'

De toegevoegde waarde van een intimiteitscoördinator heeft zich in de praktijk dus al bewezen, maar waar valt er nog winst te behalen? Hamer: ‘Wat ik eigenlijk graag zou willen zien, is dat producenten ons als bij het castingproces betrekken. Ik zie nog vaak dat mensen niet precies weten waar ze ‘ja’ op zeggen. Dan kan het zijn dat de regisseur nog van alles gaat proberen. Als de acteur dat dan niet wil, moet ik het gaan oplossen.’

En moeten we er dan met z’n allen naar streven dat de functie uiteindelijk overbodig wordt? Hamer denkt van niet: ‘Ik kom er steeds meer achter dat deze functie nooit meer van de filmset kan verdwijnen. Dat komt omdat je op een filmset altijd met hiërarchieën te maken hebt. Het feit dat wij als intimiteitscoördinatoren geen macht hebben, is precies wat het zo waardevol maakt. Ik haal de angel eruit, dien als mediator en ga weer weg als de intieme scènes erop zitten. Ik ben geen onderdeel van ‘’de familie’’, zoals ze dat op sets vaak noemen.

Daarnaast is het belangrijk om te begrijpen dat wij er zijn om ervoor te zorgen dat mensen zich veilig voelen, maar ook om mooie scenes te maken. We choreograferen intieme scènes zoals een stuntcoördinator een stuntscène vormgeeft. In zekere zin zijn we gewoon een extra creatieve factor.’