De overstromingen in Valkenburg: meer dan materiële schade alleen

Hans, je geboorteprovincie Limburg loopt als een rode draad door je oeuvre. Was het daarmee vanzelfsprekend dat jij dit verhaal zou vertellen?
‘In 2021 won ik een waarderingsprijs van de provincie voor een tiental documentaires die ik eerder over Limburg maakte, zoals De Waterwolf van Itteren (1996), Bokken en Geiten (2000) en Zwarte Limburgers (2016). Het idee was dat ik het prijzengeld zou investeren in een nieuwe productie over Limburg.

Aanvankelijk dacht ik eraan om terug te gaan naar Itteren waar de watersnoodramp van 1995 mij inspireerde om de De Waterwolf van Itteren te maken. Al vrij snel kwam ik erachter dat veel van de mensen die ik destijds sprak niet meer leefden en dat eenzelfde drama bovendien elders gaande was. Valkenburg zat op dat moment vanwege de overstromingen enorm in de penarie. Ik ben dat direct gaan onderzoeken.’

Hoe keek je als Limburger naar de rampzalige gevolgen van de overstroming?
‘Ik heb een bijzondere band met Valkenburg, Dus het was een grote treurigheid om het dorp en de inwoners zo verslagen aan te treffen. Overal zie je herkenningspunten die er na de overstroming zo troosteloos bij lagen.’

Hoe vond je de juiste personen om te volgen?
‘Dat ging eigenlijk allemaal vrij soepel. Toen ik bekendmaakte dat ik een film over Valkenburg ging maken, stond het al gauw in de Limburgse kranten. Een wethouder in Valkenburg, Thomas Brune, kende mijn werk en mailde dat hij wilde helpen. Daan Prevoo, de burgermeester van Valkenburg, kende ik weer via mijn neven. Zo begon het balletje te rollen.

Via hen kwam ik bij de juiste mensen terecht, zoals de familie Laheij van Hotel Walram en tante Tilla, een oudere vrouw die ik sprak bij haar voordeur – een prachtig type. Ik bezocht ook een oude smid, die ik kende door een mooi artikel in Trouw, dat zijn familie portretteerde toen zijn zoon ernstig ziek was. Ook sprak ik mensen die in mijn eerdere films, zoals Zwarte Limburgers, zaten.’

Het zijn heftige onderwerpen waar de mensen in je docuserie over praten. Dat moet je wel durven, zo op beeld komen.
‘Dat klopt helemaal. Ik sprak ook mensen die zich na een opname toch bedachten. Veel van hen zaten met heftige trauma’s. Zo sprak ik een man wiens konijntjes destijds zijn verdronken. Hij kon niet meer op dezelfde plek blijven wonen. Hij woont nu hoger, in een flat. We draaiden echt een prachtig gesprek met hem, maar hij wilde toch niet dat ik het meenam in de film.

Veel anderen wilden hun kwetsbaarheid juist wel laten zien, zoals Da-Yves Laheij, de zoon van de eigenaars van Hotel Walram. In zijn omgeving durfden jongeren vaak niet over hun angsten of mentale problemen te praten. Zo komt ook in de documentaire aan bod dat een kennis van hem sterft door suïcide. Da-Yves wil juist daarom in gesprek gaan en wilde dat ook graag aan de buitenwereld tonen.’

Hoewel een deel van de jongere generatie wegtrekt krijg ik door de documentaire wel het gevoel dat ook zij een sterke connectie hebben met Valkenburg. Waarom zijn er ook jongeren die, ondanks het overstromingsgevaar, blijven?
‘Aan de ene kant ligt dat denk ik toch aan een sterke verbondenheid met de streek, die je in de film ook voelt. De Valkenburgers voelen zich echt verbonden met hun grond en omgeving. Ook zijn er mensen die op een veiligere plek willen gaan wonen, maar dat bijvoorbeeld financieel niet kunnen.

Daar is ook wel een verschil tussen jong en oud in te herkennen. Er zijn veel ouderen die al eerder overstromingen van de Geul meemaakten. Die denken vaak: het hoort erbij. Jongeren hebben het er moeilijker mee. Je denkt dat je opgroeit in een wereld die controleerbaar is, maar dit soort gebeurtenissen bewijzen het tegendeel. Hoe gaat de wereld eruitzien over een aantal jaar als dit soort natuurrampen blijven aanhouden? Het is veel dreigender voor de jeugd.’

Was het een doel van de film om mensen op de emotionele gevolgen van klimaatverandering te wijzen?
‘Zeker. Bij de première merkten we dat veel mensen, zelfs zij die dicht bij de slachtoffers stonden, niet door hadden hoeveel emotionele gevolgen de ramp had op de Valkenburgers. Claudia van Hotel Walram vertelde dat haar broer, cardioloog en hoogleraar aan het UMC Maastricht, eigenlijk geen weet had van het emotionele leed van haar en haar gezin. Ik hoop dat je door het kijken van de serie ziet wat voor impact het nog altijd heeft.

Kijk, een buitenstaander denkt al gauw: de rivier overstroomt, het water staat een meter hoog en je krijgt natte voeten - dat zal wel weer overgaan. Vooralsnog daalt de waterspiegel weer, maar zo’n gebeurtenis heeft veel meer gevolgen dan alleen die materiële waterschade.’