'In Nederland groeide je op met de boeken van Wolkers, in Suriname met die van Cynthia McLeod'

‘Mildred, denk je echt dat iemand geïnteresseerd gaat zijn in deze film? Wie gaat er kijken naar een documentaire over een oude vrouw?’ vraagt Cynthia McLeod (1936) aan regisseur Mildred Roethof, terwijl ze in de slotscène met een motorbootje over de Surinamerivier varen. Met haar typische humor miskent de schrijver en historicus hier haar eigen iconische status.

We weten wel beter. Haar geprezen romans Hoe duur was de suiker? (1987) en De vrije negerin Elisabeth: gevangene van kleur (2000) staan in de boekenkasten van generaties lezers in Suriname en Nederland. McLeod geldt als een van de belangrijkste stemmen in de moderne Surinaamse literatuur. Haar historische romans richten zich vooral op het slavernijverleden van Suriname en Nederland. 

Regisseur Mildred Roethof (Het leven als Liesje, Op weg naar de top, Rauw & Puur) gebruikt McLeods roman over Elisabeth Samson, een vrijgeboren zwarte plantagehouder, om een gelaagd verhaal te vertellen over de gevolgen van de slavernij en de verweven geschiedenissen van Nederland en Suriname. De film is tegelijkertijd een viering van McLeod en haar vlijmscherpe persoonlijkheid. 

Waarom wilde je Cynthia McLeod volgen?

‘In 2011 was ik in Suriname voor de opnames van mijn documentaire Ontboezemingen. McLeod had daar een kleine bijdrage aan geleverd. Zij had eerder geschreven over de beruchte slavendrijfster Susanna du Plessis, die volgens de Surinaamse mythen de borst van tot slaaf gemaakte vrouw liet afhakken. Ik kende McLeod natuurlijk al van haar boeken, maar had haar toen nog nooit in levenden lijve gezien. Toen we elkaar ontmoetten, was er gelijk een klik. Een fantastisch mens vond ik haar, waarover ik heel graag een grote film wilde maken.’

Heb je dat toen meteen aan haar voorgesteld?

‘Nee, dat gebeurde pas een paar jaar later. Via Annemiek Hoogenboom en Boudewijn Poelmann, de oprichters van de Nationale Postcode Loterij. Ik wilde Annemiek bedanken voor een advies en gaf haar Cynthia McLeods boek over Elisabeth Samson cadeau, mijn lievelingsboek. Zij zei: ‘Goh, weet je dat wij McLeod aan het helpen zijn om het Elisabeth Samsonhuis in Paramaribo te kopen?’ Boudewijn Poelmann was op dat moment fondsen aan het werven om het voormalige huis van Samson te restaureren en te transformeren tot museum. Dat was wel een kippenvelmomentje. Ik dacht: ik moet nú die film gaan maken.’

Wat betekent het werk van Cynthia McLeod voor jou?

‘McLeod is een icoon. In Nederland werd je grootgebracht met de boeken van Jan Wolkers, in Suriname met die van Cynthia McLeod. Ze zet zich al jaren in voor een waardige vertelling van de Surinaamse geschiedenis en pleit zo voor meer aandacht voor het Nederlands-Surinaamse slavernijverleden. Het is bovendien iemand die een enorme bewustwording heeft gecreëerd over de rol van de vrouw in de Surinaamse samenleving. Voor mij is ze echt een symbool van emancipatie.’

De film gaat in hoofdlijnen over McLeod en Elisabeth Samson, maar raakt aan zoveel onderwerpen dat je er bijna vijf films van had kunnen maken. Was dat de bedoeling?  

‘In eerste instantie zou de film uit drie heel heldere lagen bestaan: Cynthia McLeod, Elisabeth Samson en de restauratie van het Samson-huis. Toen brak de coronacrisis uit, gevolgd door Black Lives Matter en de excuses voor het slavernijverleden van Nederland. Ik besefte dat ik veel meer met deze film moest doen. Zeker met Cynthia McLeod als hoofdpersoon, die nog altijd volop met de actualiteit meebeweegt. De verhalen werden ons in zekere zin in de schoot geworpen en ik wilde ze via McLeod met elkaar verweven.’

Niet alleen de actualiteit, maar ook de geschiedenis krijgt een rijker gezicht door al het unieke archiefmateriaal in je film. Hoe heb je dat verzameld?

‘Ik zocht vooral naar beelden die de gedeelde geschiedenis van Nederland en Suriname illustreerden. Dat is een onderwerp waar het werk van McLeod ook grotendeels om draait. Je kunt dan in het archief duiken en zoeken op ‘Paramaribo’ of ‘Suriname’, maar bijvoorbeeld ook op ‘Dutch Guyana’ zoals Suriname destijds werd genoemd. Als je dat soort ‘gedateerde’ zoektermen gebruikt, kom je echt pareltjes van materiaal tegen.

Een heel belangrijke was bijvoorbeeld een reportage van het bezoek van prinses Juliana aan Suriname in 1943. Dat fragment maakt heel duidelijk hoe ongelijk de verstandhoudingen tussen Nederlanders en Surinamers destijds waren. Het is wrang om dat soort beelden terug te zien, maar ook zo belangrijk om te tonen.’

De film eindigt met de excuses van de Nederlandse regering en koning. Inmiddels is dat kabinet gevallen en Suriname staat er economisch niet goed voor. Hoe kijk je naar de toekomst? 

‘Ik vind het enorm spijtig dat de economische omstandigheden in Suriname momenteel zo erbarmelijk zijn. Aan de andere kant is er ook hoop omdat er de laatste jaren heel grote olievondsten zijn, maar die brengen ook weer heel veel risico’s met zich mee, omdat het zou kunnen leiden tot nog meer corruptie.

Ik was in de veronderstelling dat de band tussen Nederland en Suriname steeds beter werd. Dat de Nederlandse overheid aan het kijken was hoe ze Suriname economisch kan helpen, maar dan op een duurzamere manier dan vroeger. Ik heb het idee dat dat nu weer helemaal uit zicht is.

Wat ik met mijn film ook duidelijk wil maken, is dat we niet mogen vergeten hoeveel Nederland aan Suriname heeft gehad. Vooral op economisch gebied. De situatie waarin Suriname momenteel verkeert, komt natuurlijk ook voort uit de manier waarop de Nederlandse overheid na 1975 met Suriname is omgegaan. Het doet echt pijn in mijn hart om te bedenken dat Suriname eigenlijk gewoon in de steek is gelaten. Daar mogen we, zoals Cynthia McLeod al jaren roept, niet meer van wegkijken.’