DocTalks: Spijtmoeders

'Spijtmoeders hebben geen spijt van hun kinderen, maar van het moederschap'

VPRO

Wat als je van je kind houdt, maar ongelukkig bent in je rol als moeder? In de documentaire 'Spijtmoeders' (VPRO) van regisseur Milou Gevers komen drie vrouwen aan het woord die achteraf liever geen moeder zouden zijn. De interviews worden vertolkt door poppen, die speciaal gemaakt zijn voor de film. Ersin Kiris spreekt met de filmmaker over haar documentaire.

'Regretting Motherhood'

Het boek 'Regretting Motherhood' van socioloog Orna Dornath bracht filmmaker Milou Gevers op het idee voor de film: 'Het boek raakte me heel erg, omdat ik las over moeders die heel erg van hun kind hielden, maar liever geen moeder hadden willen zijn. In mijn hoofd konden die twee niet samen, maar door dit boek begreep ik: het zijn moeders die juist heel erg hun best doen een goede moeder te zijn, ondanks hun worsteling.'

De filmmaker las het boek vanwege haar achtergrond en interesse in antropologie, maar ook omdat zij op dat moment zelf zwanger was van haar eerste kind. 'Ik wilde alles wat los en vast zat lezen over het moederschap. Je hebt geen idee waar je aan begint met een eerste kind, het is superspannend. Je vraagt je af: kan ik me voorbereiden op het moederschap? Ik denk dat ik daarom behoefte had om er veel over te lezen en de minder positieve verhalen horen daar ook bij.'

Poppen om te anonimiseren

De filmmaker wist al vrij vroeg dat ze de vrouwen niet herkenbaar in beeld wilde brengen en besloot daarom met poppen te werken. 'Ik dacht natuurlijk wel: hoe gaat dit zijn voor de kinderen om later terug te zien. En ik wilde de moeders enigszins beschermen voor negatieve reacties.'

Daarnaast was het voor Gevers zo ook makkelijker om vrouwen te vinden die mee wilden werken aan de film. 'Het is zo'n ongelofelijk groot taboe, dus het was heel moeilijk om spijtmoeders te vinden. Er zijn maar weinig moeders die het woord spijt überhaupt over hun lippen krijgen.'  Ze denkt dat de vrouwen in haar film meewerkten omdat ze graag hun persoonlijke verhaal wilden doen: 'We hadden eigenlijk hetzelfde doel, want we wilden allebei het gesprek over dit taboe openen.'

Op het randje van realistisch en eng

De poppen zijn gemaakt op basis van papier en klei. Hun uiterlijk is gebaseerd op de stemmen en niet op hoe de vrouwen er in het echt uitzien. Gevers vertelt dat het veel werk was om uit te zoeken wat werkt en wat niet werkt als je poppen gebruikt.

Gevers: 'In de poppenwereld heb je een begrip "the uncanny valley". Je hebt een bepaalde mate van realisme nodig om mee te gaan in het verhaal, maar als het té realistisch wordt, dan wordt het eng. Het was dus de hele tijd zoeken wanneer we dat randje overgingen. Op een gegeven moment hadden we de huid té realistische gemaakt, toen werd het eng en hebben we dat weer aangepast.'

De poppen in de documentaire kunnen alleen knipperen met hun ogen, maar verder beweegt hun gezicht niet. In de film laat de poppenspeler de lichamen een beetje meebewegen. Gevers: 'Ik denk dat je met knipperen heel veel kan vertellen. Wanneer knipperen mensen wel en wanneer niet? Als je bijvoorbeeld iets aan het verwerken bent, dan knipper je veel vaker en als je heel erg in je hoofd aan een moment terugdenkt, dan knipper je bijna niet.'

Gebrek aan rolmodellen

Volgens de filmmaker is de reden van spijt krijgen een optelsom. 'Deze vrouwen groeiden op in een omgeving waarin er geen rolmodellen waren van vrouwen die geen moeder waren en daarmee gelukkig waren. En de tegenvallende realiteit van het moederschap. Zo dacht Aisha dat ze heel rustig zou worden van het moeder zijn, maar dat was niet zo. Zij heeft ontzettend veel last gehad van alle maatschappelijke verwachtingen die er van een moeder zijn.'

'Er zijn andere verwachtingen van vaders dan van moeders'

In haar research kwam Gevers erachter dat in ongeveer 9 van de 10 gevallen de zorg voor de kinderen ongelijk verdeeld is en de zorg vaker bij de moeders ligt. 'Er zijn andere verwachtingen van vaders dan van moeders. Vrouwen zijn vaak geneigd meer van zichzelf op te geven voor de zorg.'

Ersin vraagt zich af of de filmmaker haar eigen film had willen zien voordat ze moeder werd. Gevers: 'Ik denk dat het wel belangrijk is om een realistisch beeld van het ouderschap te hebben. Het lijkt nu wel iets geaccepteerder te zijn om te 'zeuren' over het moederschap. Maar toegeven dat je je niet thuisvoelt in de moederrol is natuurlijk een ontzettend taboe.'

'Accepteer de moeilijke gevoelens die horen bij het moederschap'

Als Milou Gevers iets zou mogen adviseren aan andere moeders die worstelen met het moederschap dan zou ze willen zeggen: 'Na een hele dag met je kinderen met blokken spelen, mág je denken: ik verveel me. Nadat je kinderen staan te bonzen op de wc-deur waar je even een moment voor jezelf hebt, mág je gefrustreerd zijn. Als je die moeilijke gevoelens, die ook horen bij het moederschap, van jezelf kan accepteren, zou dat het moederschap behapbaarder maken.'

Colofon:

Interview: Ersin Kiris
Regie: Vincent Sparreboom
Camera: Michiel Zwart
Geluid: Bouwe Mulder
Montage: Frithjof Kalf
Productie: Zep van Tienen
Research: Malou Wagenmaker
Eindredactie: Joyce Daamen

Meer DocTalks-interviews