De documentaire ‘Vroeg verloren’ (VPRO) toont hoe schrijver en podcastmaker Liesbeth Rasker het verleden ontrafelt en dichter bij haar overleden moeder komt.
Regisseur Tessa Louise Pope, is het onderwerp rouw niet vreemd: haar moeder overleed plots toen zij eind twintig was. 2Doc.nl sprak de regisseur over haar documentaire en de eenzame, grillige en moeilijk bespreekbare kanten van een rouwproces.
Waarom weten we vaak niet van elkaar dat we worstelen met rouw? En hoe kunnen we de dood als taboeonderwerp doorbreken? Tessa Louise Pope (1988) hoopt dat haar documentaire Vroeg verloren een aanmoediging is om rouw als samenleving beter te leren omarmen.
De regisseur herkent zich in de grillen van het rouwproces. In 2016 debuteerde Pope met haar afstudeerfilm The Origin of Trouble. Toen ze hieraan werkte, overleed haar moeder onverwachts.
Pope: ‘Er gaat geen dag voorbij waarop ik mijn moeder niet mis. Rouw is lang en grillig, maar daar is onze maatschappij niet op ingericht. We vinden het ongemakkelijk, een taboeonderwerp. Want ja, straks moet er iemand huilen. En wat moeten we dan, met die tranen?’
Rouw is lang en grillig, maar daar is onze maatschappij niet op ingericht
In Vroeg verloren spreekt hoofdpersonage Liesbeth Rasker met lotgenoten die ook op jonge leeftijd een ouder verloren. De schrijver en podcastmaker verloor zelf op tienjarige leeftijd haar moeder aan kanker. ‘Voor het verwerken van zulk groot verdriet heb je op die leeftijd de tools niet’, zegt ze in de documentaire.
Pope vertelt hoe Rasker anderen, en hiermee zichzelf, er altijd van overtuigde dat ze geen last had van de dood van haar moeder. Mijn moeder is dood, maar dat is oké,’ was een slagzin waar ze mee leefde. Maar toen in 2018 schrijver Renate Dorrestein, een tweede moederfiguur voor Rasker, overleed, kwam er een golf van ‘nieuwe rouw’ over haar heen. Ze kon er niet meer onderuit, maar wist ook niet wat ze ermee aan moest. De regisseur benoemt die worsteling: ‘Je wilt je rouw bestaansrecht geven, maar jezelf er tegelijkertijd niet in verliezen.’
Still uit 'Vroeg verloren'
De regisseur is van mening dat het veel moed kost om vol overtuiging een rouwproces aan te gaan en het verleden ontrafelen. Pope: ‘Je moet erin duiken en alles bekijken, anders maak je een film die om het rouwproces heen draait en val je door de mand. Met wat bescheiden aanmoediging van mij aan de zijlijn durfde Liesbeth het ook. Zo open en eerlijk kijken naar iets dat zo moeilijk is, dat heeft zij bij uitstek gedaan.’
Een goede film bestaat bij de gratie van een goede band tussen regisseur en hoofdpersonage
Om zich helemaal in te leven, dook ook regisseur Pope in het leven van Liesbeths moeder. Pope: ‘Ik wilde me in Liesbeth verplaatsen en met haar meeleven. De vader van Liesbeth was jarenlang filmproducent en had veel homevideo’s. Tijdens de research ging ik door zo’n dertig uur van zijn videomateriaal. Je duikt zo diep in het leven van een ander. Op een gegeven moment voelde het alsof ik Liesbeths zusje Barbara al kende vanaf dat ze een klein meisje was.’
Still uit 'Vroeg verloren'
Op aanmoediging van de regisseur spreekt Rasker in de film ook met haar zus, vader en oude oppas over hun gezamenlijke rouwproces.
Pope: ‘Een goede film bestaat bij de gratie van een goede band tussen regisseur en hoofdpersonage. Hoewel Liesbeth en ik een verschillend rouwproces ervaarden, kon ik met haar meevoelen. Je moet als regisseur vertrouwen winnen en tijd investeren in je personages. Om Liesbeths proces te kunnen volgen werkten we vier jaar lang aan de film. Het was een mega intiem proces.’
Na het gesprek met Liesbeths vader vertelde hij dat hij normaal gesproken liever wegliep als het gesprek een gevoelige snaar raakte. Door de magische aanwezigheid van de camera, regisseur en de crew kon het gesprek ondanks de weerstand toch plaatsvinden.
Als je net iemand verliest, ervaar je verse rouw. Daar kun je niet omheen. Je wordt geleefd door wat je meemaakt
Met andere lotgenoten die op jonge leeftijd een ouder verloren voert Rasker in de documentaire gesprekken die ze nooit eerder had. Ze ervaart veel gelijkenissen met hen. Volgens de regisseur toont de documentaire hoe belangrijk het is om rouw bespreekbaar te maken.
Pope: ‘Als je net iemand verliest, ervaar je verse rouw. Daar kun je niet omheen. Je wordt een beetje geleefd door wat je meemaakt. Alles wat daarna komt, vraagt om tijd. Je moet stilstaan, foto’s kijken, dagboeken lezen en jezelf de vraag stellen: wat doet dit met me? Wie ben ik hierdoor? En wie was de persoon waar ik om rouw? Ondanks dat de moeder van Liesbeth een actieve rol in haar jonge leven vervulde, stopte ze de relatie met haar moeder weg in een doosje. Dat is zo tragisch.’
Still uit 'Vroeg verloren'
De regisseur hoopt dat ze met haar films taboeonderwerpen als langdurige rouw bespreekbaar kan maken. Pope: ‘Veel van mijn films gaan over een bepaalde mate van eenzaamheid door het niet kunnen zien of herkennen van eigen emoties. Er zijn vast nog een hoop onzichtbare gevoelens die we zichtbaar mogen maken. Het lijkt me mooi om dat te blijven doen met mijn werk.’
‘Ik hoop dat Vroeg verloren een vehikel kan zijn voor mensen om te zeggen: dit voel ik ook. En: ik mis het om een moeder te hebben, iemand die onvoorwaardelijk van je houdt en achter je staat. Ik denk dat dat gevoel nooit helemaal terug kan komen, maar het letterlijk en figuurlijk doodzwijgen is nog veel erger. En vooral veel eenzamer.’