‘Waarom is verder leven geen optie?’ was de vraag die ik moest stellen

In Nederland is er een euthanasiewet voor mensen die uitbehandeld zijn en uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Deze regelgeving is er om te voorkomen dat mensen op een andere, onmenswaardige manier uit het leven stappen - met alle gevolgen van dien voor de naasten en omgeving.

Eén van de mensen die gebruik wil maken van deze wet is Karo. Karo is gediagnostiseerd met CPTSS (complexe posttraumatische stressstoornis). En na jaren van depressie, medicijnen, opnames en terugvallen besluit ze dat ze op een goede manier dood wil. Documentairemaker Xena Maria Evers volgt haar in de laatste drie maanden van haar leven, gedurende de aanloop naar Karo’s zelfgekozen dood.

‘Karo wilde meer begrip creëren voor psychisch lijden. Toen ze jonger was heeft ze een tijd lang een blog bijgehouden. Daarin deelde ze openlijk over haar problematiek. Ze wilde aan anderen in vergelijkbare situaties laten zien dat zij er niet alleen voor staan. Mensen durven niet altijd naar buiten te treden met psychische problemen, daardoor blijft het onzichtbaar. En mensen kunnen nogal snel oordelen over iets wat ze niet kennen. Dat wilde Karo veranderen.’

‘Ik ben afgestudeerd in filosofie en ethiek. Ik volgde vakken zoals medische ethiek waarbij we het vaak hebben gehad over de vele morele dilemma’s die bij euthanasie komen kijken. Want euthanasie creëert meerdere morele dilemma’s.

Het recht op autonomie en zelfbeschikking botst bijvoorbeeld op de plicht van artsen. Als arts wil je mensen beter maken, en om dan bewust iemand te doden, zou dan in eerste instantie als kwaadaardig gezien kunnen worden. Maar is dat altijd zo? Iemand uit zijn of haar lijden verlossen kan in sommige gevallen het juiste zijn.

En daarnaast heb je natuurlijk nog de begrippen 'ondraaglijk' en 'uitzichtloos' lijden. Wanneer is iets ondraaglijk of uitzichtloos? En wie bepaalt dat? Met name bij jongeren die psychisch lijden is de uitzichtloosheid zeker iets wat je kunt bevragen.'

‘Ik vind het heel interessant om morele dilemma’s aan te raken in mijn films, zonder zelf een oplossing of antwoord te geven. Een hele grote beperking van de mens is dat we heel zwart wit kunnen denken. Zeker ook bij onderwerpen als euthanasie. Maar het antwoord is vaak veel grijzer; het is zwart én wit.

Ik wil mijn camera richten op de dingen die we misschien niet zo leuk vinden, maar waartoe we ons wel moeten verhouden. Dat vind ik belangrijker dan het geven van antwoorden. Dat heb ik ook met filosofie geleerd: ik wilde antwoorden op moeilijke vragen, maar ik kwam erachter dat er vaak geen eenduidige antwoorden zijn. Er zijn verschillende antwoorden, door verschillende perspectieven waaruit je een probleem bekijkt.’

‘Ik heb de documentaire zelf gefilmd. Dat was denk ik ook de enige manier om het te maken. Het was voor Karo niet makkelijk om onbekende mensen toe te laten in haar leven. Het contact tussen ons was best wel eens moeilijk. Ze kon extreem overprikkeld raken en heel moe zijn, of opeens twijfelen of ze de film wel wilde doorzetten. Er kwam veel op haar af in die laatste maanden. Vaak belden we dan en hadden we het erover. Ik wilde niet over haar grenzen heen gaan. Als ze echt had willen stoppen, dan zouden we dat gedaan hebben.’

‘Ik wil laten zien dat de euthanasiewet kan voorkomen dat mensen zoals Karo op een andere, onmenswaardige manier uit het leven stappen. Daarbij wilde ik ook begrijpelijk en inzichtelijk maken waarom Karo niet meer verder kon leven. Dat was best wel moeilijk in beeld te brengen: het zwarte monster van depressie zit in iemands hoofd, die zie je niet direct. In de korte tijd die we hadden heb ik geprobeerd dichtbij genoeg te komen om te laten zien waarom haar leven ondragelijk is voor haar.’

‘Iedere keer als ik Karo vroeg, ‘waarom euthanasie?’, begon ze over zelfmoord. Ik begreep later dat ik niet de goede vraag stelde. Het was voor Karo geen optie om verder te leven. ‘Waarom is verder leven geen optie?’ was de vraag die ik moest stellen. En het lastige is dat Karo niet per se dood wilde: ze wilde niet meer op deze manier verder leven. Ze is uitbehandeld en zat vast in een cirkel van opnames, zelfbeschadiging, behandelingen en nieuwe medicijnen.’

‘Iedereen zou Karo willen helpen of beter willen maken. Helaas kan dat niet. Je gunt iedereen een draaglijk leven. En het is voor de meesten erg moeilijk om in te beelden níét te willen leven. Voor mij was dat ook lastig. Zeker toen ik haar ouders en vrienden zag.

Ik had een onbewust een bepaald vooroordeel. Ik dacht dat mensen die euthanasie willen bij psychisch lijden, mensen zijn zonder sociaal vangnet, mensen die geen warm nest, liefde of vrienden hebben – zoiets. Maar ik zag dat Karo uit een super liefdevolle omgeving kwam. Door de traumatische gebeurtenissen die zij heeft meegemaakt werd haar lijden ondragelijk. Ik denk dat de meesten zich niet kunnen voorstellen wat trauma’s voor impact op je leven kunnen hebben. Ik kon dat in ieder geval niet.’

‘Het is duidelijk dat Karo’s zelfzorg niet goed ging. Maar sommige details hebben we eruit gehaald, die zouden niet nodig moeten zijn om een kijker te overtuigen van de ernst van de situatie. En waarom moeten bepaalde dingen eigenlijk expliciet zijn? Je kunt inzoomen op de ‘oorzaken’ maar daar wilde ik van wegblijven, en Karo wilde dat ook. Dieper ingaan op de trauma’s zou alleen de kans op triggers en herbelevingen bij haar vergroten, en dat wilden we voorkomen.

En daarbij: in de psychiatrie en in groepstherapie geldt ook de afspraak dat je niet ingaat op de details van trauma’s. Je neemt dat aan en respecteert dat. Dat hebben wij ook gedaan. Ook hebben we nauw contact gehad met MIND Korrelatie. Zij hebben aangegeven welke triggers er nog in zaten. Het was erg fijn dat zij vanuit hun expertise meekeken.’

‘Nee, alleen de beelden van de ontmoeting met Sharon den Adel, de zangeres Within Temptation, heb ik met haar kunnen delen. Ze was daar blij mee. Ik vond het bewonderenswaardig dat Karo de controle over de film los kon laten. Ik zag meestal dat Karo het gevoel had de controle over haar leven kwijt te zijn geraakt, en dat vond ze heel lastig. Haar dood en uitvaart was voor haar een laatste poging om zelf de regie in handen te nemen, althans zo heb ik dat gezien. Voor mij was het daarom extra bijzonder dat ze het verhaal over haar laatste periode hier op aarde, in mijn handen legde, dat ze dat aan mij gaf.’

‘Ja. Het zit niet echt in de documentaire nu, maar wat zegt het eigenlijk over ons als maatschappij dat dit soort extreem psychisch lijden bestaat? Wat zegt het over ons als samenleving dat sommige jongeren euthanasie of zelfmoord als enige uitweg zien? We hadden nu te kort de tijd om op deze vragen in te gaan. Een samenleving waarin er voor iedereen plek is, en iedereen mee kan doen – dat is natuurlijk erg idealistisch, misschien onmogelijk. Maar ik ben ervan overtuigd dat we het beter kunnen doen.’