Door Stefan Kruszel
Wie zich verdiept in de geschiedenis van Nederlandse afvalverwerkingsbedrijven in de havens van Rotterdam en Amsterdam waant zich in een Italiaanse misdaadfilm. Decennialang konden bedrijven milieuwetgeving aan hun laars lappen en genoten zij hierbij bescherming van de overheid. Het milieu was ondergeschikt aan economisch belang. Documentairemaker Wilfried Koomen neemt deze geschiedenis in ‘Beerput Nederland’ onder de loep en ontdekte dat veroordeelde milieucriminelen anno 2017 zelfs meeschrijven aan nieuwe milieuwetgeving.
Interview met regisseur Wilfried Koomen
Afvalverwerkingsmaffia
Voor zijn vorige documentaire ‘De gifcirkel’ verdiepte documentairemaker en onderzoeksjournalist Wilfried Koomen zich in de illegale praktijken rondom de afvalverwerking van de Napolitaanse maffia, de Camorra. Deze beruchte organisatie verdient veel geld door afval te dumpen in plaats van dit te verwerken. Als gevolg hiervan is de regio rond Campanië verworden tot de grootste stortplaats van chemisch afval in Europa en wordt het ook wel het ‘Italiaanse Tsjernobyl’ genoemd.
Tijdens zijn onderzoek voor deze film stuitte Koomen echter ook op misstanden in Nederland. Zo gingen er geruchten dat er afvalwater rechtstreeks in het Amsterdamse IJ zou zijn geloosd. “Ik zwem in de zomer ook met mijn zoontje bij Blijburg dus dat was genoeg aanleiding om me in de geschiedenis van de Nederlandse afvalverwerkers te storten.” En wat de Amsterdamse documentairemaker aantrof was bepaald niet fraai.
“De overheid is als de dood om bedrijven aan te pakken omdat dat wel eens banen zou kunnen kosten."
Economisme
“Tijdens het lezen over de afvalverwerkingsschandalen in Nederland in de afgelopen decennia viel ik van de ene verbazing in de andere.” Het bleek dat verschillende afvalverwerkingsbedrijven die in het verleden zijn veroordeeld voor milieudelicten een doorstart maakten onder een andere naam en relatief ongehinderd konden doorgaan met het overtreden van de regels. Gerechtelijk onderzoek en strafvervolging werden in veel gevallen gedwarsboomd of zelfs verhinderd. “De overheid is als de dood om bedrijven aan te pakken omdat dat wel eens banen zou kunnen kosten. En dat schijnt echt doodzonde nummer een te zijn in de politiek. Het is dan ook niet zozeer een kwestie van corruptie maar meer het blinde aanbidden van de heilige graal van de economie. Die gaat vóór alles”, aldus Koomen.
De filmmaker had net zo makkelijk een film van vier of vijf uur kunnen maken. Zoveel schandalen kwam hij tegen. Zoals een criminoloog in de film aangeeft bestaat er een hoog risico op criminaliteit in de afvalverwerkende industrie onder meer omdat de baten voor de kosten uitgaan en misstanden heel moeilijk te bewijzen zijn. “Ik heb over al deze misstanden van telkens minimaal vijf of zes verschillende bronnen hetzelfde gehoord. Ze zeiden: ‘Je hebt dit niet van mij maar…’ In veel gevallen ging het namelijk om mensen die nog steeds werkzaam zijn in deze sector of bij de politie”, legt Koomen uit.
“Milieucriminaliteit is heel ingewikkeld en heel moeilijk te bewijzen. In de rechtszaal houdt bewijslast maar mondjesmaat stand omdat je de herkomst van gifstoffen in zee moeilijk kunt aantonen. Bovendien hebben deze bedrijven de beste advocaten in dienst die deze rechtszaken met gestrekt been ingaan. Daarbij komt dan nog dat rechters vaak weinig kennis hebben van de materie en daardoor de ernst van de vaak zeer gecompliceerde zaken onvoldoende kunnen inschatten.”
Wet openbaarheid van bestuur
Op een gegeven moment kreeg Koomen een anonieme tip binnen die het verhaal nog bizarder maakte dan het al was. “Ik was al een jaar bezig met deze film toen ik een tip binnen kreeg over de nieuwe milieuwet. De tipgever adviseerde mij een Wob-verzoek in te dienen om te zien wat ik boven kon krijgen. Tot mijn grote verbazing bleken er veroordeelde milieucriminelen te staan in het lijstje bedrijven die de overheid adviseert over hoe de nieuwe milieuwet er uit moet komen te zien”, aldus de documentairemaker. Zoals in de documentaire te zien is adviseren verschillende bedrijven de overheid onder meer over de inhoud en de frequentie van de controles waaraan afvalverwerkers moeten worden onderworpen.
“Net zoals de afschaffing van de dividendbelasting is ook dit een voorbeeld van hoe het grootkapitaal gefaciliteerd wordt en de burgers dit moeten betalen."
Meten met twee maten
Koomen hoopt dat zijn documentaire zal helpen om de discussie op gang te brengen over de heiligverklaring van het economisch belang. “Net zoals de afschaffing van de dividendbelasting is ook dit een voorbeeld van hoe het grootkapitaal gefaciliteerd wordt en de burgers dit moeten betalen. Bovendien wordt er met twee maten gemeten. Aan de ene kant mogen oldtimers het centrum van Amsterdam niet meer in omdat dit teveel fijnstof zou produceren. Maar aan de andere kant stoten de 17 grootste zeeschepen ter wereld meer stikstofdioxide uit dan alle auto’s ter wereld bij elkaar. En er zijn niet 17 van dit soort schepen, maar 50.000. In plaats van dat hier iets aan gebeurt krijgen deze bedrijven juist belastingvoordelen”, legt de filmmaker uit.
“Steeds meer mensen zijn het zat dat alles alleen maar draait om economisch gewin en dat er met twee maten gemeten wordt. Dit doen overigens niet alleen de partijen die nu in de regering zitten maar ook de oppositie. Ook de PvdA en zelfs Groen Links maken zich hier schuldig aan.” Zoals een van de sprekers in de documentaire de film afsluit: ‘Als de overheid moet kiezen tussen economie en milieu, dan delft dat laatste altijd het onderspit.’
Wilfried Koomen is journalist en documentairemaker. Hij maakte eerder de documentaires ‘De gifcirkel’ en ‘Het drama van Alphen, 5 jaar later’. Ook schreef hij onder meer voor De Groene Amsterdammer.