De natuur zelf een natuurdocumentaire laten maken. Dat is wat jonge maker Ton Cox wilde doen voor zijn afstudeerfilm. Zoals hij zelf zegt: ‘Een dier dat al twintig jaar op dezelfde plek woont, moet het toch beter kunnen filmen dan wij dat doen?’
Vastbesloten ontwierp Ton Cox systemen om camera's op dieren te bevestigen zodat zij hun leven zouden kunnen vastleggen. Met zijn afstudeerfilm Directed by Nature probeert hij middels bijzondere experimenten de kloof tussen mens en natuur te verkleinen. De vraag is of dit wel gaat lukken. Want is de natuur wel te regisseren?
Regie: Ton Cox
Regisseur Ton Cox
Natuurlijkste natuur
Waar de jonge documentairemaker Ton Cox nu in het bruisende Rotterdam woont, bracht hij zijn jeugd door op een boerderij in Limburg. Pas in de stad viel hem op hoe scheef men tegen de natuur aankijkt. Het besef van wat natuur precies is ontbreekt volgens Ton in deze maatschappij. ‘Ik zie regelmatig foto’s op Facebook voorbijkomen van tijgers die worden geknuffeld, maar dat kan helemaal niet. Een tijger is geen knuffeldier, ook niet als we dat zouden willen. Daarnaast kijk ik veel BBC-natuurdocumentaires. Prachtige films, maar de beelden zijn totaal niet waarheidsgetrouw. Hele scenes worden geschoten op verschillende dagen en zelfs met verschillende dieren, terwijl deze films zich presenteren als een lopend verhaal. Naar mijn mening mag je zo’n film dus geen documentaire noemen, want de beelden komen niet overeen met de werkelijkheid.’
In het derde jaar van zijn studie had Ton samen met Wietse van Bezooijen, studiegenoot van Ton en cameraman van Directed by Nature, al het plan om een klein filmexperiment te doen waarbij dieren hen zouden filmen in het bos. ‘We wilden in beeld brengen hoe wij als mensen de aarde vervuilen. Nu was dat al vaak door mensen gedaan, dus wij dachten: we laten de dieren ons filmen. Gewoon als een komisch knipoog naar de maatschappij. Uiteindelijk was dit slechts een dom ideetje, dat nooit van de grond is gekomen.’ Wel bleek dit idee de basis voor Ton zijn afstudeerfilm. Hij besloot dieren zelf een documentaire te laten maken over de natuur. ‘Als het goed is, krijg je zo de meest natuurlijke natuurdocumentaire die gemaakt kan worden, die geheel ongecensureerd laat zien wat er in de natuur gebeurd. Zo wil ik de kloof tussen mens en natuur wat kleiner maken.’
‘Het was absoluut niet mijn bedoeling om zelf voor de camera te staan
Mislukt
Na ongeveer een half jaar ploeteren achtte Ton zijn documentaire als mislukt. Zijn plan om camera’s op dieren te bevestigen liep verre van soepel en de acceptatie van een half jaar studievertraging spookte al door zijn hoofd. ‘Ik had zoveel plannen, maar plan na plan liep in de soep. Zo had een maat van mij een tamme vogel thuis, daar zou ik een camera aan vast maken. Een paar dagen voor het filmen belde ik die maat op, maar de vogel bleek weggevlogen. Die is nooit meer teruggekomen.’ De onderzeewereld filmen middels vissen, de interesse en hulp van dierentuinen, het waren allemaal ideeën in Tons hoofd die totaal niet haalbaar bleken.
Rond maart zeiden Tons docenten: ‘Ton, misschien moet je toch je zoektocht gaan vastleggen, want we denken dat die misschien wel belangrijker is dan de uiteindelijke beelden door de dieren geschoten’. Dat was een belangrijk inzicht. Luisterend naar zijn docenten zag de maker in dat zijn documentaire ook meerdere wegen kon krijgen, waarvan zijn zoektocht naar de betekenis van natuur de rode draad was. Na in januari gestopt te zijn met filmen, pakte hij zijn project in maart weer op.
Don Quichot
‘Het was absoluut niet mijn bedoeling om zelf voor de camera te staan, maar na mijn besluit om de “making off” van mijn proces ook vast te leggen, moest ik wel. De eerste keer vond ik het verschrikkelijk, ik wist niet hoe ik mijn rol als persoon voor de camera en als regisseur moest splitten. In het begin mislukte dat volledig, ik was constant bezig met wat ik zei en of dat mooi uitkwam in de film. Dat ging gepaard met dat ik steeds ongeveer verwachtte hoe het filmen zou verlopen, ik hield me te veel aan een soort bedacht script vast.” Pas toen Ton begon aan scenes waarvan hij daadwerkelijk de uitkomst niet kon bedenken, liet hij zijn gescripte houding varen. ‘Het interview met natuurfilosoof Matthijs Schouten was bijvoorbeeld mijn eerste interview voor de camera ooit, ik had geen idee hoe ik dat moest aanpakken, daardoor werd het echt’.
Achter de camera bleef Ton regisseur, maar voor de camera nam de filmmaker een bepaalde rol aan. Een ‘Don Quichot’ noemde hij zichzelf, naar een eeuwenoud romanfiguur en extreme idealist, maar daardoor een dwaze held. Met zijn goede bedoelingen onderneemt hij acties waarmee hij zichzelf vooral belachelijk maakt. ‘Ik was dat ook. Met mijn goede bedoelingen wilde ik mens en natuur dichter bij elkaar brengen en ik dacht dat dat allemaal wel zou lukken, maar ik faalde.’
'Waar het doel van de documentaire was om de kloof tussen mens en natuur kleiner te maken, is deze misschien wel groter geworden.'
Nog een keer?
‘Als ik de middelen zou hebben, dan zou mijn idee praktisch gezien echt kunnen slagen, maar ik denk niet dat het beter zou worden. Het resultaat is dan een leuke natuurdocumentaire waarbij ik weer bevestig dat natuur ‘gemakkelijk’ mee om te gaan is en ‘vermenselijkt’ kan worden. Ook ík probeer in mijn film de dieren menselijker te maken dan ze zijn. Zo interpreteer ik hardop in de laatste scene dat een koe iets vervelend vind. Daarmee doe ik precies wat ik wilde voorkomen: de natuur menselijk en begrijpelijk maken, want hoe kan ik weten of een koe iets fijn vindt of niet? Waar het doel van de documentaire was om de kloof tussen mens en natuur kleiner te maken, is deze misschien wel groter geworden. De film laat zien dat het bij elkaar brengen van mens en natuur een ingewikkeld proces is en dat we inderdaad niet zomaar tijgers kunnen gaan knuffelen, of wel camera’s op dieren plakken.’
Russisch leren
Een nieuwe natuurdocumentaire staat bij Ton niet op de planning, maar hij zal altijd geïnteresseerd blijven in het buitenstedelijke. Zijn nieuwe filmplan ligt wél al klaar. Sinds een jaar leert hij Russisch om zich te kunnen verdiepen in de groeiende wereld van Russische importbruiden. ‘Nu Tinder het taboe van internet daten heeft verbroken, vind ik het raar dat er nog steeds mannen zijn die specifiek zoeken naar een Russische vrouw. Ik denk dat dat komt doordat deze mannen op zoek zijn naar een hele traditionele man/vrouw verhouding, wat bij Russische vrouwen misschien meer te vinden is.” Ton wil zich gaan mengen in deze cultuur om het beter te begrijpen. Een ding is zeker: ook in de volgende documentaire zal Ton weer zowel voor als achter de camera te vinden zijn. Dat beviel hem toch wel erg goed.
Ton Cox studeerde in 2017 af aan de AKV Sint Joost in Breda. Zijn plannen voor de toekomst zijn vooral meer films maken.