De Mangaung gevangenis is de eerste gevangenis in Zuid-Afrika die wordt geëxploiteerd door een privaat beveiligingsbedrijf. Het wereldwijd opererende Britse bedrijf G4S belooft de beste faciliteiten en de meest humane behandeling voor alle gevangenen voor de laagste prijs, maar in de praktijk komt hier niets van terecht.

Via gelekte bewakingsvideo’s en getuigenissen van bewakers en voormalige gevangenen kwamen verhalen naar buiten over buitensporig geweld, verwaarlozing en onvoorstelbare martelpraktijken.

Prison for Profit toont aan wat er gebeurt als een overheidstaak zoals detentie wordt uitbesteed aan machtige internationale bedrijven. Welke negatieve gevolgen kan dit hebben voor de samenleving? Een privaat bedrijf is gebaat bij winst, en dus zoveel mogelijk gevangenen. Aan criminelen die het rechte pad kiezen verdienen ze niets.

Regie: Ilse en Femke van Velzen

In jullie eerdere films Weapons of War (2009) en Justice for Sale (2011) kozen jullie ook al het perspectief van de vermeende ‘dader’. Waarom?
Ilse: ‘De wereld is niet zwart wit. We lezen koppen op nu.nl en wijzen vaak gelijk een schuldige aan. Maar waar komen problemen vandaan? Het mooie van documentaires vind ik dat het de ruimte geeft om die andere invalshoek ook te ontdekken. Soms schuurt dat of is het vervelend om te zien. Maar als je je verdiept, zie je dat iedereen een verhaal heeft.’

Waarom raakt dit onderwerp jullie zo?
Femke: ‘Het doel van een gevangenis is om gedetineerden te laten rehabiliteren. Dat gebeurt in publieke gevangenissen ook niet altijd, maar ik geloof wel dat het de intentie is. Het uit handen geven van zo’n essentiële taak aan een privaat bedrijf, waar winst op nummer één staat, dat klopt van geen kant. In onze film   laten we zien wat er dan kan gebeuren.’

Ilse: ‘Toen we begonnen aan deze film waren we ons nog niet super bewust van de gevolgen van privatisering. Door het maken van de film zijn we naast deze gevangenis ook wereldwijd gaan kijken. Zo begonnen we samen met Ruth en 24 andere onderzoeksjournalisten The Private Security Network, waarmee meer wordt geschreven over de situatie in private gevangenissen en de rol van multinationals.'

Wat hopen jullie in Nederland te bereiken?
Femke: ‘In Nederland startten we de campagne De prijs van privatisering, waarin we de film gebruiken als spin-off. We willen meer bewustzijn creëren: wat houdt privatisering precies in? En heeft het ons gebracht wat ons zo’n 40 jaar geleden is beloofd? Publieke diensten zouden verbeterd en goedkoper worden. Nu blijkt dat private bedrijven met aandeelhouders winst maken terwijl ze diensten en werknemers kunnen uitknijpen. Waarop zij vervolgens meer winst kunnen maken en het ons niets extra’s brengt. Moet dit geen halt toegeroepen worden?’

Ilse: ‘In 2013 was de toenmalige minister Fred Teeven (Veiligheid en Justitie) een groot voorstander van private gevangenissen in Nederland. Er was zelfs een ministerdelegatie naar gevangenissen van G4S in het Verenigd Koninkrijk gekomen. Door andere partijen is het uiteindelijk tegengehouden, maar het zegt wel hoe dichtbij we waren.’

Femke: ‘Samen met het Verenigd Koninkrijk zijn bij ons wereldwijd de meeste publieke diensten geprivatiseerd. Neem bijvoorbeeld de kinderopvang, die is bij ons volledig is geprivatiseerd. Investeringsbedrijven uit andere landen zien dit als een gouden investering: Doordat de overheid het grotendeels betaalt met ons belastinggeld, is er altijd geld. Een veilige investering, dus. Het is toch gek om te bedenken dat grote Canadese investeringsbedrijven hier allerlei kleine kinderopvangbedrijven overkopen. Van de 7 of 8 euro die je betaalt voor je kind, gaat er zeker 1 euro naar de aandeelhouders.’

Maar jullie film gaat over mistanden in Zuid-Afrika. Waarom geen film over deze Nederlandse problemen?
Femke: ‘Je rolt altijd van ene in het andere verhaal. Wij hebben een liefde voor het zuidelijk Afrikaans continent, we hebben films gemaakt in DR Congo, Angola, Zuid Soedan en mijn afstudeerfilm speelt zich ook af in Zuid-Afrika. Toch zijn we ons door deze film inderdaad gaan beseffen dat er ook grote problemen in Nederland zijn. De verschillen tussen rijk en arm worden steeds groter. Het wordt grilliger. Er is veel onrecht.’

Dat viel jullie nu pas op?
Femke: ‘Volgens mij is het de afgelopen jaren wel duidelijker naar boven gekomen. De pandemie zorgt er nu ook voor dat de problemen nog duidelijk bloot komen te liggen. En we worden ouder, natuurlijk. Dan ga je anders kijken. Onze volgende film maken we in ieder geval in Nederland.’

Heeft jullie film een impact in Zuid-Afrika?
Ilse: ‘Door de coronacrisis is het natuurlijk lastig om grote groepen mensen te bereiken. Toen we deze film daar wilden uitbrengen, zat het land in een strikte lockdown. Maar we doen het voor de lange adem. We blijven pushen. In plaats van grote publieke evenementen gaan we nu van organisatie naar organisatie. Daarmee bereiken we veel mensen in kleine groepen. We hebben de film bijvoorbeeld gestuurd aan een groep advocaten die al jaren aan het procederen was tegen deze gevangenis. De film gaf hen een extra impuls: in een documentaire vang je emoties en ‘echte’ verhalen, hierdoor komt de situatie nog sterker binnen. Dat is de impact van film.'

Femke: ‘Wij gebruiken het middel film om iets aan de kaak te stellen. Film zien we als tool. Eerst moet je die tool hebben. Wij zijn niet het soort maker dat voor ons eigen bezwaar een bepaalde film maakt. We hebben geen film- maar een sociale academie gedaan. Wij produceren en regisseren onze films en zijn daardoor in totale controle hoe we de impact maken. Voor ons is impact maken heel belangrijk, dus zijn zullen daar altijd heel veel extra tijd aan besteden. Dat is de reden waarom we films maken.'